Τα πιο ωραία παραμύθια

Ο βασιλιάς όρθιος πάνω στην αυτοκρατορική γαλέρα, σήκωσε το βλέμμα του στον τρούλο της Αγίας του Θεού Σοφίας που αστραποβολούσε στον ήρεμο Κεράτιο. Ένιωθε σίγουρος και ισχυρός μετά τη μεγάλη επιτυχία του ταξιδιού στην Δύση. Η βοήθεια που θα ερχόταν θα έσωζε, την έστω και ξεθωριασμένη, αυτοκρατορία του, από την ορμή των Οθωμανών του Μουράτ, που είχαν ήδη πατήσει τα Γιάννενα και την Θεσσαλονίκη.

Φεβρουάριος του 1440. Ο αυτοκράτορας Ιωάννης ο Η' ο Παλαιολόγος επιστρέφει στην Βασιλεύουσα κάτι περισσότερο από δύο χρόνια μετά την αναχώρηση του, στις 27 Νοεμβρίου του 1437, για το μεγάλο ταξίδι με σκοπό τη σωτηρία της άλλοτε σπουδαίας αυτοκρατορίας της ανατολής, καλυμμένη πίσω από το θεολογικό ζήτημα της Ένωσης των Εκκλησιών. Ήταν η πρώτη φορά που μία τόσο μεγάλη βασιλική αποστολή ταξίδευε στην Δύση αλλά και η μοναδική φορά που ένας βυζαντινός αυτοκράτορας συνοδευόταν σε αποστολή στην Εσπερία από τον Πατριάρχη.

Ο Πατριάρχης Ιωσήφ ο Β', μέλος της επτακοσιομελούς αποστολής αποτελούμενη από αξιωματούχους, κληρικούς, επισκόπους, λόγιους, στρατιωτικούς, όλοι τους εξέχοντα μέλη, επιλεγμένα από το βυζαντινό αρχοντολόι συνοδευόμενοι από τους υποτακτικούς τους, δεν ήταν στα πλοία της επιστροφής. Πέθανε στην Φλωρεντία τον Ιούνιο του 1439 και κηδεύτηκε με μεγαλοπρέπεια στην εκκλησία της Σάντα Μαρίας Νοβέλλας. Είχε προλάβει την προηγούμενη του θανάτου του, να γράψει την ομολογία της προσωπικής του υποταγής σε οτιδήποτε "η Καθολική και Αποστολική Εκκλησία της Παλαιάς Ρώμης του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού διδάσκει". Το χαρτί με το κείμενο βρέθηκε στο γραφείο του δωματίου που τον φιλοξενούσε.

Η μεγάλη αποστολή των βυζαντινών είχε φτάσει στην Βενετία τον Μάρτιο του 1438 με τα παπικά πλοία, μισθωμένα με έξοδα του ποντίφικα από την Βενετία, για να μεταφέρουν την βυζαντινή αποστολή στη Δύση. Τους υποδέχτηκε ο Δόγης με μεγάλες τιμές επιδεικνύοντας τον φανταχτερό πλούτο της Γαληνοτάτης Δημοκρατίας.

Πως να αισθάνθηκαν άραγε οι βυζαντινοί που περπάτησαν ανάμεσα στους κλεμμένους θησαυρούς της Πόλης από το πλιάτσικο των σταυροφόρων του 1204, που στόλιζαν όπως και σήμερα, τους δημόσιους χώρους της μεγάλης θαλασσινής πολιτείας? Συνέχιζαν άραγε να νιώθουν ότι έπραξαν ορθά όταν λίγους μήνες νωρίτερα, πριν την αναχώρησή τους για την Βενετία, αρνήθηκαν να επιβιβαστούν στις γαλέρες που έφτασαν στην Βασιλεύουσα από την ανταγωνιστική προς τον Πάπα Σύνοδο των Πατέρων της Βασιλείας, που υποστηριζόταν από πολλούς Ευρωπαίους ηγεμόνες, και η οποία εμφανιζόταν πολλά υποσχόμενη για τη σωτηρία της αυτοκρατορίας?

Οι περιζήτητοι για βοήθεια από τους δυτικούς βυζαντινοί, είχαν αποφασίσει να ζητήσουν τη συνδρομή από τον αρχιερέα της Ρώμης. Του είχαν εμπιστοσύνη ότι θα μπορούσε να τους σώσει...

Στα δύο χρόνια που έμειναν στην Φεράρα αρχικά και αργότερα στην Φλωρεντία, τα έξοδα της βυζαντινής αποστολής ήταν καλυμμένα από το ταμείο και τους χορηγούς του Πάπα. Οι ταπεινώσεις και οι εκβιασμοί που βίωναν καθημερινά οι βυζαντινοί αντιπρόσωποι κατά τη διάρκεια των "διαπραγματεύσεων" δεν είχαν τέλος. O αυτόπτης χρονικογράφος Συλβέστρος Συρόπουλος υπαινίσσεται ότι, οι παπικοί δεν κατέβαλαν τα "τροφεία" πέντε μηνών στην αποστολή προκειμένου να καμφθούν οι όποιες αντιρρήσεις των αντιπροσώπων, και να υποκύψουν μπροστά στο ενδεχόμενο να πεθάνουν από την πείνα. Θέμα υπήρχε και με τα έξοδα της επιστροφής στην Κωνσταντινούπολη. Ωστόσο ο βυζαντινός αυτοκράτορας που συμμετείχε στις συνεδριάσεις όλων των συμβουλίων ήταν απόλυτος: Ένωση με κάθε τρόπο και μέσο. Η επιλογή της βοήθειας από την "αιρετική" Δύση ήταν μονόδρομος.

Έτσι, τα πρωτεία του Πάπα, η προσθήκη του filioque στο Σύμβολο της Πίστεως, η χρήση των αζύμων στη θεία λειτουργία, έγιναν αποδεκτά από την βυζαντινή αντιπροσωπεία που υπέγραψε την συμφωνία της Ένωσης την Κυριακή 5 Ιουλίου 1439, με τον αυτοκράτορα Ιωάννη να υπογράφει ανακουφισμένος, βάζοντας πρώτος στη μέση κάτω από το κείμενο την πορφυρή υπογραφή του. Ο μοναδικός βυζαντινός ιεράρχης που δεν υπέγραψε ήταν ο επίσκοπος Εφέσου Μάρκος ο Ευγενικός, σταθερός ανθενωτικός, ηγετικό μέλος εκείνης της τάσης στην βυζαντινή κοινωνία που τολμά να απαντήσει στο δίλημμα ανάμεσα σε μία σωστή καταστροφή και σε μία λάθος σωτηρία, ότι προτιμά την πρώτη! (*)

Τώρα ακουμπισμένος πάνω στην βενετσιάνικη γαλέρα ο Βασιλιάς επιστρέφει ικανοποιημένος στην Πόλη. Μπορεί να αισθάνεται πλέον σίγουρος ότι έσωσε την αυτοκρατορία και τον βυζαντινό του Θρόνο...

Αυτό θα μπορούσε να ήταν η ευτυχής κατάληξη μίας σπουδαίας επιτυχίας του μεσαιωνικού ελληνισμού. Γιατί ο Ιωάννης Παλαιολόγος θα πεθάνει το 1448, και δεν θα δει τα αποτελέσματα της δυτικής βοήθειας, που συνοψίζονται στη φράση (σύμφωνα με τον χρονικογράφο Δούκα) του αδελφού του και διαδόχου του στο βυζαντινό Θρόνο, του τραγικού τελευταίου αυτοκράτορα Κωνσταντίνου του Δραγάτζη, μπροστά στη Πύλη του Ρωμανού το ξημέρωμα της 29ης Μαΐου 1453: "Δεν υπάρχει ένας χριστιανός να μου πάρει το κεφάλι?"

"Ποιά ήταν τα πρακτικά οφέλη που αποκόμισαν ο βασιλιάς Ιωάννης Παλαιολόγος και η συνοδεία του?" αναρωτιέται ο Κωνσταντίνος Παπαρηγόπουλος στο δέκατο τέταρτο βιβλίο του πονήματος του με τίτλο "Ιστορία του Ελληνικού Έθνους" για να απαντήσει ο ίδιος λίγο παρακάτω (το απόσπασμα είναι από την έκδοση του Κάκτου το 1992, στη σελίδα 157):

"Πληρώθηκαν τα έξοδα επιστροφής τους και πήραν ακόμη 300 άνδρες, τη συντήρηση των οποίων ανάλαβε εφ' όρου ζωής ο Πάπας και δύο γαλέρες.... Κι έτσι όλη η θυσία στην οποία υποβλήθηκε το ελληνικό έθνος, θυσία των πατροπαράδοτων δογμάτων και δικαιωμάτων του ανταμείφθηκε με 300 άνδρες και δύο γαλέρες."

Η ορθόδοξη ψυχή του μεσαιωνικού ελληνισμού κατατέθηκε στα πόδια της Δύσης, ως ενέχυρο για μία βοήθεια που αποδείχτηκε αέρας κοπανιστός...

Στις ημέρες μας, η ανακύκληση της ιστορίας περιλαμβάνει τα ίδια πάνω κάτω παραμύθια, παρουσιαζόμενα ως "εθνικές επιτυχίες" και σκληρές μονόδρομες επιλογές. Για μία ακόμα φορά το νεοελληνικό κρατίδιο θα βιώσει στο σαρκίο του, αυτό, τραγικά πρώτο στην Ευρώπη, τα σημάδια της βαρβαρότητας μίας εποχής που ο κόσμος της εργασίας θα νιώσει για τα καλά τα ερχόμενα χρόνια. Και θα περιλαμβάνει όλα όσα περιέγραφε για τον καπιταλισμό ο Κάρολος Μάρξ στο γνωστό μανιφέστο του. Γιατί τόσα χρόνια μετά τον δεύτερο μεγάλο πόλεμο, η ευημερία και το κοινωνικό κράτος των δυτικών κοινωνιών, στηριζόταν στις πλάτες των σοβιετικών καταπιεσμένων εργατών που λειτουργούσαν ανασχετικά, ως αντίπαλο δέος στις ορέξεις των κάθε λογής λύκων.

Η ψωροκώσταινα σήμερα πρωτοπορεί όπως έκανε άλλωστε και τόσες άλλες φορές στο παρελθόν, όταν πλήρωσε τη μεταστροφή των συσχετισμών των ευρωπαϊκών δυνάμεων αλλά και των στρατηγικών επιλογών των μπολσεβίκων του Λένιν να στηρίξουν τον Κεμάλ με την μικρασιατική καταστροφή του ελληνισμού της Ιωνίας, όταν τη δεκαετία του σαράντα, σαν πιστό προτεκτοράτο στις επιλογές των Εγγλέζων, υπέφερε την γερμανική Κατοχή φτάνοντας μάλιστα στα όρια της γενοκτονίας τον χειμώνα του 1942, αφημένη στην τύχη της από τους προστάτες της που έφτασαν εδώ σε μία εκστρατεία μόνο για τα μάτια, σε Μακεδονία και Κρήτη, όταν αργότερα εγκαινίαζε τον ψυχρό πόλεμο στην παγκόσμια πολιτική σκακιέρα με τον εμφύλιο του 1946-1949, τεστάροντας την αποτελεσματικότητα των ναπάλμ, όταν πλήρωσε την υποταγή της κάνοντας το καλό παιδί στους δυτικούς συμμάχους, προδίδοντας τον Μακάριο με το πραξικόπημα, το καλοκαίρι του 1974 στην Κύπρο.

Σήμερα, η σοσιαλιστική ψυχή του Παπουτσή και του Παπασπύρου κατατίθεται τάχα δήθεν στα πόδια των Ευρωπαίων και Αμερικανών για να μας σώσουν. Μόνο που αυτά μας τα είπαν και άλλοι νωρίτερα. "Κανείς δε μπορεί να καταργήσει τη σοσιαλιστική ψυχή μου" κραύγαζε ο γιος του πρωτοπόρου σοσιαλιστή, ο Μπενίτο Μουσουλίνι το 1914, όταν εκδιωκόταν από το Σοσιαλιστικό Κόμμα της Ιταλίας και την αρχισυνταξία της εφημερίδας "Avanti".

Το μόνο που ίσως μας κάνει να αισιοδοξούμε αγαπητοί φίλοι, είναι ότι η ψυχή αυτού του τόπου, όπως και να την αντιλαμβάνεται ο καθένας, αποδείχτηκε πάντα, από την τραγική πτώση της Πόλης και δώθε, να είναι πιο ισχυρή αλλά και πιο ανθεκτική από την κοσμική εξουσία και τις ανεπάρκειες της, προκρίνοντας σταθερά μέσα από αγώνες, θυσίες αλλά και ολοκαυτώματα τη σωστή καταστροφή από την άθλια σωτηρία. Και αυτό είναι το μόνο που με κάνει να πιστεύω ότι ετούτοι εδώ που μας κουβαλήθηκαν, όπως και οι τόσοι άλλοι προηγούμενοι, δε θα περάσουν καλά...

ΥΓ1 Ο τίτλος του ποστ είναι δανεισμένος από εδώ.

ΥΓ2 Το προηγούμενο ποστ γράφτηκε την επομένη των μέτρων του προγράμματος σταθερότητας της 2ας Φεβρουαρίου, που υποτίθεται, θα ήταν υπερ-αρκετά για φέτος. Το επόμενο μετά τα επόμενα μέτρα προσεχώς, αγαπητοί συνμπλόγκερς. Με τις υγείες μας.

(*) Χρήστος Γιανναράς "Ορθοδοξία και Δύση στη Νεώτερη Ελλάδα".