Η Τιμή και η Απάτη

Η εμβληματική φυσιογνωμία του Νίκου Μπελογιάννη, του ανθρώπου με το γαρύφαλλο, κυριαρχεί στην ελληνική αριστερά για περισσότερα από πενήντα χρόνια. Η εκτέλεσή του, Κυριακή ξημερώματα της 30ης του Μάρτη του 1952 είχε σοκάρει την ελληνική και διεθνή κοινή γνώμη. Ούτε οι Γερμανοί στην κατοχή δεν έκαναν εκτελέσεις Κυριακή.
Ο Νίκος Μπελογιάννης γεννήθηκε στην Αμαλιάδα το 1915, πέρασε στη Νομική Αθηνών την οποία δεν τελείωσε γιατί αποβλήθηκε, έγινε μέλος του ΚΚΕ το 1934, φυλακίσθηκε από το καθεστώς Μεταξά και συμμετείχε στην εθνική αντίσταση ως καπετάνιος μεραρχίας του ΕΛΑΣ στην Πελοπόννησο αφού δραπέτευσε το 1943 από την Ακροναυπλία. Μετά την ήττα του Δημοκρατικού Στρατού επιστρέφει από το εξωτερικό, με απόφαση του ίδιου του Ζαχαριάδη, στην Αθήνα τον Ιούνιο του 1950, όπου θα προσπαθήσει να στήσει τον παράνομο μηχανισμό του ΚΚΕ.
Συλλαμβάνεται τον Δεκέμβριο του 1950 και καταδικάζεται σε θάνατο από δύο στρατοδικεία που έγιναν τον Οκτώβριο του '51 και τον Φεβρουάριο του '52. Μεταξύ των στρατοδικών του πρώτου στρατοδικείου ήταν ο μετέπειτα εθνοσωτήρας Γεώργιος Παπαδόπουλος. Παράλληλα στις 14 Νοεμβρίου 1951 βρίσκονται οι παράνομοι ασύρματοι του ΚΚΕ στις περιοχές Καλλιθέας και Φαλήρου, δίνοντας έτσι την ευκαιρία στους στρατοδίκες, για επιστράτευση του νόμου περί κατασκοπείας. Έτσι ο Μπελογιάννης και οι άλλοι κατηγορούμενοι προσάγονται στη δεύτερη δίκη στις 15 Φεβρουαρίου με την βαρύτατη κατηγορία του Ν 375 "περί κατασκοπείας".
Στην ανακοίνωση της απόφασης από τον πρόεδρο του δεύτερου στρατοδικείου Σίμο ξεκινά μία διεθνής εκστρατεία για την αποτροπή της εκτέλεσης. Είναι η εποχή που η κυβέρνηση Πλαστήρα προσπαθεί να επιβάλλει τη λήθη και να εφαρμόσει ένα σχέδιο ειρήνευσης της χώρας. Ο Πλαστήρας μετά την πρώτη δίκη δηλώνει ότι δεν θα εκτελεστεί η απόφαση. Ο Μπελογιάννης παραπέμπεται όμως στη δεύτερη δίκη, με το βαρύτερο κατηγορητήριο της κατασκοπείας για να αποφευχθεί η αμνήστευσή του. Κάποιοι τον θέλουν νεκρό.
Μεταξύ των διαμαρτυρομένων είναι ο ζωγράφος Πάμπλο Πικάσο που ζωγράφισε το πασίγνωστο σκίτσο του Μπελογιάννη με το γαρύφαλλο, εμπνευσμένο από τη φωτογραφία του Μεγαλοοικονόμου που τραβήχτηκε στο στρατοδικείο, όπου ο τριανταεπτάχρονος Μπελογιάννης αντιμετώπισε με θάρρος τους κατηγόρους του, κρατώντας στο χέρι συνεχώς ένα γαρύφαλλο, υπερασπιζόμενος την τιμή του κόμματός του.
Ο Αρχιεπίσκοπος Αθηνών Σπυρίδων ομολόγησε σε βουλευτές της ΕΔΑ που τον επισκέφθηκαν, ζητώντας του να παρέμβει στον Βασιλιά για την αποτροπή της εκτέλεσης, ότι η παλικαριά και η πίστη στις ιδέες του, όπως και η αυτοθυσία του Μπελογιάννη αποδείχθηκαν ανώτερες και από αυτές των πρώτων χριστιανών.
Το θέμα των εκτελέσεων προκάλεσε το παγκόσμιο ενδιαφέρον. Ο διεθνής τύπος ασχολήθηκε με το θέμα για πολλές ημέρες. Τηλεγραφήματα και εκκλήσεις να ματαιωθούν οι εκτελέσεις στέλνουν στον Βασιλιά Παύλο ο στρατηγός Ντε Γκωλ, ο Ζαν Πωλ Σαρτρ, ο Πωλ Ελυάρ, ο Τσάρλι Τσάπλιν, ο Λουί Αραγκόν, ο Ζαν Κοκτώ, ενώ το σκίτσο του Πικάσο κυκλοφορεί σε χιλιάδες αντίγραφα σε όλον τον κόσμο.
Όμως οι δυνάμεις εκείνες που ήθελαν τη διατήρηση του εμφυλιοπολεμικού κλίματος επέβαλαν τελικά την εκτέλεση του Νίκου Μπελογιάννη. Τα ξημερώματα της Κυριακής 30 Μαρτίου 1952, αφού του ανακοινώθηκε η απόρριψη της αίτησης χάριτος, στις 4:12 τα χαράματα ο Νίκος Μπελογιάννης εκτελέστηκε στο στρατόπεδο Γουδή, μαζί με τους Αργυριάδη, Μπάτση και Καλλούμενο.
Οι εκτελέσεις υπονόμευσαν την πολιτική εθνικής συμφιλίωσης του Πλαστήρα. Στο πρόγραμμά του ήταν η απελευθέρωση των εκτοπισμένων και των πολιτικών κρατουμένων και ενδεχομένως ακόμα και η νομιμοποίηση του ΚΚΕ. Επιπλέον η κεντρώα κυβέρνηση φάνηκε ανακόλουθη ως προς τις εξαγγελίες της για ειρήνευση του τόπου. Οι εκτελέσεις δρομολογήθηκαν από το παλάτι και τον σκληρό πυρήνα των αξιωματικών που επιθυμούσαν την ανατροπή της πολιτικής Πλαστήρα.
Ενώ αναμενόταν η απόφαση του συμβουλίου χαρίτων ο Μπελογιάννης έγραψε μία ιδιόχειρη συνέντευξη που έδωσε στον δημοσιογράφο Σπύρο Δενδρινό: «...Υποχρεωθήκαμε να παλέψουμε κάτω από απαράδεκτα άνισους όρους. Αλλά, παρ' όλα αυτά, αποδείχτηκε ότι το ΚΚΕ είναι κόμμα πατριωτικό, με τίτλους εθνικούς, που κανένα άλλο κόμμα δεν έχει να παρουσιάσει.Γιατί, στο βωμό της ελευθερίας και της ανεξαρτησίας της Ελλάδας, έχει προσφέρει φοβερές εκατόμβες. Κι αν δεν υπήρχαν σήμερα οι έμποροι και οι κάπηλοι του μίσους, η συμβολή του ΚΚΕ στην ειρήνευση του τόπου θα είχε εκτιμηθεί, όχι μόνον από τους φίλους, αλλά και από τους τίμιους και καλόπιστους αντιπάλους μας. Γι αυτό οι σφαίρες του εκτελεστικού αποσπάσματος δε δολοφονούν εμάς. Δολοφονούν την ειρήνευση και την τιμή της Ελλάδος».
Η σύντροφός του και επίσης καταδικασμένη σε θάνατο Έλλη Παππά γέννησε τον γιο του Μπελογιάννη, Νίκο, στην φυλακή λίγο πριν την εκτέλεση του, τον Αύγουστο του 1951. Η γέννηση του παιδιού την έσωσε από το εκτελεστικό απόσπασμα. Ο μικρός Νίκος θα μείνει τρία χρόνια στη φυλακή και στη συνέχεια θα μεγαλώσει με την θεία του Διδώ Σωτηρίου, αδελφή της Έλλης Παππά. Θα θυμάστε στην ταινία του Νίκου Τζήμα του 1980, "Ο άνθρωπος με το γαρύφαλλο" πως αποδίδεται ο συγκλονιστικός αποχαιρετισμός του Νίκου Μπελογιάννη με την Έλλη...Η Έλλη Παππά αποφυλακίσθηκε την πρωτοχρονιά του 1964. Συνελήφθη από την ασφάλεια τον Απρίλιο του 1967, και την έστειλαν στη Γυάρο από όπου απολύθηκε οριστικά το 1968. Συνολικά δεκατρία χρόνια φυλακή και ενάμιση χρόνο εξορία.
Πενήντα έξι χρόνια αργότερα από την εκτέλεση ο Μπελογιάννης αποτελεί μοναδική ηρωική μορφή για την ελληνική αριστερά. Το όνομά του έχει δοθεί σε χωριό Ελλήνων πολιτικών προσφύγων στην Ουγγαρία, ενώ ο κεντρικός δρόμος της Βουδαπέστης πίσω από το Κοινοβούλιο έφερε επίσης το όνομά του. Ο Νίκος Μπελογιάννης συμβολίζει το δίχως άλλο τον κομμουνιστή που θυσιάστηκε για τις αρχές του, τις ιδέες του, την τιμή και την ιστορία του κόμματος του. Για κάποιους ο Μπελογιάννης θυσιάστηκε για τον Στάλιν και τον Ζαχαριάδη, την ηγεσία του κομμουνισμού δηλαδή. Κάτι που σήμερα, μετά την κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισμού, θεωρείται αδιανόητο. Η ιστορία όταν γράφεται είναι αμείλικτη. Και η ζωή επίσης. "Θα δίνατε εσείς τη ζωή σας για την Αλέκα?" αναρωτιέται, ο γιος του Μπελογιάννη, Νίκος στην Όλγα Μπακομάρου για την Ελευθεροτυπία του Σαββάτου. Ο ίδιος άλλωστε βίωσε την διαγραφή της θείας του, Διδώς Σωτηρίου από τον Ζαχαριάδη: "Ο πατέρας μου, για παράδειγμα, έδωσε τη ζωή του για έναν ορισμένο σκοπό, που τον έκανε σύμβολο, όμως άσχετα με αυτό, κατέληξε να έχει δώσει τη ζωή του για τον Ζαχαριάδη και τον Στάλιν· γιατί αυτοί καπηλεύτηκαν τη θυσία του. Και σκεφτείτε τώρα εμένα, να μου λένε διάφοροι, ώς τη δεκατετία του '80, "παιδάκι μου, να γίνεις σαν τον πατέρα σου και να τον ξεπεράσεις". Δηλαδή, στα δικά τους μυαλά, να δώσω τη ζωή μου για τον Μπρέζνιεφ και τον Φλωράκη και πιο πριν για τον Κολιγιάννη. Η πολλώ μάλλον, που σήμερα θα έφτανε τα όρια του κωμικού, για την Αλέκα. Θα δίνατε εσείς τη ζωή σας για την Αλέκα;"
Η συνέντευξη φέρει τον τραγικό τίτλο "Έδωσαν την ζωή τους για κάτι που αποδείχτηκε απάτη". Ή αλλιώς για ένα πουκάμισο αδειανό...

Peter de Francia - The Execution of Beloyannis, 1953