Κυριακή 9 Μαρτίου 2008

Η Δωρεά του Καρνάβαλου

Το καρναβάλι στις μέρες μας έχει τη γνωστή δυτικότροπη εικόνα του αστικού εορτασμού με τις καλά οργανωμένες παρελάσεις, με κορυφαία εκδήλωση αυτήν του Πατρινού Καρναβαλιού. Όμως η Αποκριά είναι γιορτή με πανάρχαια αγροτική προέλευση με στοιχεία αναφοράς στην γονιμότητα και την ευφορία.
Η μεταμφίεση μας είναι γνωστή από την μυθολογία. Ο πατέρας Θεών και ανθρώπων Ζευς , διάσημος εραστής ,μεταμορφώνεται συνεχώς με σκοπό να ρίξει στην κλίνη του τις ποθητές υπάρξεις. Από την κόρη του Τιτάνα Κοίου, Λητώ και τον Τρώα Γανυμίδη μέχρι την πριγκίπισσα της Φοινίκης Ευρώπη. Ειδικότερα την Ευρώπη την απήγαγε από τις ακτές της Σιδώνας μεταμφιεσμένος σε λευκό Ταύρο και την μετέφερε πετώντας πάνω στα κύματα στην Κρήτη όπου ζευγάρωσε μαζί της κάτω από τον ιερό αειθαλή πλάτανο της Γόρτυνας, της Ρωμαϊκής πρωτεύουσας της Κυρηναϊκής, σπέρνοντας τον γενάρχη του Μινωικού Πολιτισμού Μίνωα.
Η μάσκα συνόδευε τους προϊστορικούς ανθρώπους των Μυκηνών στο τελευταίο μεγάλο ταξίδι, της αναχώρησης από τα εγκόσμια. «Σήμερα αντίκρισα το πρόσωπο του Αγαμέμνονα» τηλεγράφησε ο Σλήμαν στον βασιλιά Γεώργιο τον Α’ μετά την ανακάλυψη της περίφημης νεκρικής μάσκας στις Μυκήνες. Όμοια ο ταυροπρόσωπος θεός Διόνυσος-Ζαγρέας παρασέρνει τις Μαινάδες στον εκστατικό τους χορό.
Στους ιστορικούς χρόνους, στην Αρχαία Ελλάδα, γιορτάζονταν τα κατ΄ αγρούς Διονύσια και τα Ανθεστήρια. Αργότερα με την Ρωμαική κατάκτηση προστέθηκαν τα Σατουρνάλια, τα Βρουμάλια, τα Λουπερκάλια.
Τα Ανθεστήρια εορτάζονταν τον μήνα Ανθεστηρίωνα που συμπίπτει με τον σύγχρονο εορτασμό της Αποκριάς. Η Τρίτη ημέρα των αρχαιοελληνικών Ανθεστηρίων (Χύτροι) ήταν αφιερωμένη στον Ερμή, τον συνοδό των ψυχών στον Άδη. Τα Ψυχοσάββατα της σύγχρονης Αποκριάς αποτελούν μία ακόμα προσαρμογή της αρχαίας παγανιστικής γιορτής στην Ορθόδοξη λατρεία. Άλλωστε η νεοελληνική λαική δοξασία αναφέρει την παρουσία των αθάνατων ψυχών στον κόσμο των θνητών τις τρεις εβδομάδες της Αποκριάς. Είναι η γιορτή των αντιθέσεων, της Αποκριάς με τα σκώμματα, τις μεταμφιέσεις, τα πιώματα, τα σατυρικά τραγούδια, τις φαλλικές αναφορές, τον διονυσιασμό, τις βακχείες και τις ψυχές να σουλατσάρουν ανάμεσα στους ζωντανούς.Κατά τη λαική προσέγγιση η μεταμφίεση θεωρείται το μέσο υποδοχής των νεκρών που παραμένουν ζωντανοί όσο υπάρχουν κάποιοι να τους θυμούνται και να οργανώνουν τις μακαρίες τους.
Ωστόσο η έλευση του Χριστιανισμού ως επίσημης θρησκείας είχε σαν αποτέλεσμα την απαγόρευση των μεταμφιέσεων. Οι Πατέρες της εκκλησίας κατακεραύνωναν τις παγανιστικές μεταμφιέσεις ως έργα των δαιμόνων. Όμως στο Βυζάντιο αποδεδειγμένα στις 25 Οκτωβρίου εορτή του αγίου Μαρκιανού γινόταν μεγάλη παρέλαση μεταμφιεσμένων στους δρόμους της Κωνσταντινούπολης. Η εορτή απαγορεύτηκε τον 12ο αιώνα με εντολή του Πατριάρχη Λουκά Χρυσοβέργη.
Η Αποκριά ξεκινούσε την επόμενη του εορτασμού των Φώτων και κρατούσε μέχρι τις πρώτες μέρες της Σαρακοστής. Το Μακεδονικό Καστοριανό καρναβάλι των Ραγκουτσάριων που γιορτάζεται τα Φώτα είναι γνήσιο απομεινάρι αυτών των εορτασμών.
Η Πενθέκτη Οικουμενική Σύνοδος το 691 μχ αποφάσισε τον αφορισμό όσων διατηρούσαν τις αρχαίες ειδωλολατρικές παραδόσεις και καταδίκασε τις μεταμφιέσεις. Παρόλα αυτά οι μεταμφιέσεις δεν σταμάτησαν ποτέ. Έτσι το "άνοιγμα του Τριώδιου" παρέμεινε στις μέρες μας να συμβολίζει την περίοδο της ελευθεριότητας και της χαλάρωσης των ηθών. Το Τριώδιο είναι ένα λειτουργικό βιβλίο της ορθόδοξης εκκλησίας και το «άνοιγμα του» στην εκκλησιαστική γλώσσα σημαίνει την έναρξη της πορείας για το Πάσχα και την Ανάσταση.
Η Τουρκοκρατία είχε σαν αποτέλεσμα την υποχώρηση των αποκριάτικων εορτασμών. Με την απελευθέρωση και την επικράτηση της Επανάστασης της ανεξαρτησίας οργανώνονται τα πρώτα δυτικότροπα καρναβάλια στην επικράτεια του νεαρού κράτους. Το πρώτο σύγχρονο καρναβάλι οργανώθηκε στην δυτική πύλη της χώρας, την Πάτρα, το 1829 με τον χορό μεταμφιεσμένων που δόθηκε στην οικία του σταφιδέμπορου Μωρέτη. Η ενσωμάτωση των Επτανήσων το 1864 και το κύμα των επτανήσιων μεταναστών στην Πάτρα ενίσχυσε τα δρώμενα με περισσότερες δυτικότροπες επιρροές, άρματα, και παρελάσεις. Στα Επτάνησα που δεν γνώρισαν Τουρκοκρατία η δυτική αποκριά αποτελεί μέρος της τοπικής κουλτούρας.
Στην Κρήτη το 1908 στο Ηράκλειο μία ομάδα φοιτητών μεταξύ των οποίων και ο Νίκος Καζαντζάκης οργάνωσαν το πρώτο αστικό καρναβάλι στην Κρήτη. Το καρναβάλι αυτό το διέσωσε ο Καζαντζάκης στο έργο του «Καπετάν Μιχάλης» περιγράφοντας το πραγματικό περιστατικό με τον Θωμά τον Φούρναρη που τον παρουσίασε ημίγυμνο ο δάσκαλος Τίτυρος, ως Προμηθέα Δεσμώτη, και ο φουκαράς ο Θωμάς πούντιασε και πέθανε.
Ο αρχέγονος εθιμικός κύκλος της περιόδου περιλάμβανε πλήθος εντυπωσιακών δρώμενων με εκστατικούς χορούς και άλλες βακχικές τελετουργίες. Σήμερα έχουν επιβιώσει μερικά έθιμα της αυθεντικής διονυσιακής αποκριάς σε περιοχές όπως ο Σοχός Θεσσαλονίκης με τις γιορτές των κουδονοφόρων μεταμφιεσμένων και ο Τίρναβος με τα φαλλικά δρώμενα.
Η πατρίδα μας φέτος γιόρτασε ένα ξεχωριστό βαλκανικό καρναβάλι στην πρωτεύουσα της Βαλκανικής Ενδοχώρας στην μητρόπολη του διονυσιακού βλαχομπαρόκ, με την ευκαιρία των λαοσυνάξεων. Αρχαίοι σαρισσοφόροι Μακεδόνες μαζί με σύγχρονους Μακεδονομάχους κάτω από το άγαλμα του Μεγαλέξανδρου εμπλούτισαν τις εορταστικές εκδηλώσεις. Φρεσκοσιδερωμένες φουστανέλες ανέμισαν στον αέρα. Γιαταγάνια και ξιφολόγχες στραφτάλισαν στον ιερό Μακεδονικό ουρανό. Πολεμικές ιαχές έδωσαν τον τόνο. Ο Παρμενίων κουνήθηκε στον τάφο του. Για πρώτη φορά η επίσημη ορθόδοξη εκκλησία ευλόγησε με την παρουσία της ένα μεγαλειώδες καρναβάλι, μία σπουδαία ελληνική Αποκριά. Οι φετινοί εορτασμοί ήταν ανώτεροι από το χριστιανορθόδοξο μνημόσυνο που διοργάνωσε στον τάφο του Βασιλιά Φιλίππου, στην Βεργίνα, ο μακαριστός Παντελεήμων. Ο Νομάρχης Ζορό σε ζωντανή μετάδοση εξύψωσε τον αγώνα για την τιμή του έθνους και της Μακεδονίας. Το σύμβολο "Ζ" του Ζορό παραπέμπει σημειολογικά στον ακούραστο αγωνιστή του ελληνισμού Ζουράρι και στον εκπρόσωπο του Παοκτζίδικου Βυζαντινού μεγαλείου, Ζαγοράκη. Η επιτυχία ήταν τόσο μεγάλη, όπου οι εκδηλώσεις μεταφέρθηκαν στην γειτονική χώρα με το γοητευτικό όνομα FYROM και τελετάρχη τον Φυρομιάνο αντίστοιχο του Άδωνη Γεωργιάδη μεταμφιεσμένο σε Μεγαλέξανδρο, που κατά μία περίεργη βαλκανική αποκριάτικη σύμπτωση κυβερνά την γείτονα χώρα, πλαισιωμένος από ένα ιδιότυπο καρναβαλικό κάμπινετ από Αλβανούς και Γύφτους, τους γνήσιους δηλαδή απογόνους του Μακεδόνα στρατηλάτη.
Άιντε και του χρόνου Βαλκάνιοι παίδες, καλή Σαρακοστή και στην επόμενη δωρεά του Καρνάβαλου.


Του Στάθη από την Ελευθεροτυπία της Πέμπτης 6 Μαρτίου 2008

19 σχόλια:

Τη 9 Μαρτίου 2008 στις 1:10 μ.μ. , Ο χρήστης Blogger vasikos metoxos είπε...

Το ποστ αναρτήθηκε με χίλια βάσανα από τις πλαγιές της βαλκανικής ενδοχώρας. Ζητώ κατανόηση από τους φίλους συνμπλόγκερς για την απουσία μου από το σχολιασμό των μπλογκς τους αλλά είμαι εκτός δικτύου. Καλή Σαρακοστή σε όλους. Και του χρόνου παίδες.

 
Τη 9 Μαρτίου 2008 στις 5:42 μ.μ. , Ο χρήστης Blogger Suspect είπε...

ωραιο το αφιερωμα και το τελευταιο με τα Ζ, ολα τα λεφτα!

:)

 
Τη 9 Μαρτίου 2008 στις 10:49 μ.μ. , Ο χρήστης Blogger Elias είπε...

Μια και είσαι στο βορά ίσως να άκουσες και αυτό.

Σαράντα μνιά μπρε-μπρε-μπρε
σαράντα μνιά με κύκλουσαν.
Σαράντα μνιά με κύκλουσαν
τον πούτσο να μη φάνε.

Κι ο πούτσος μου μπρε-μπρε-μπρε
κι ο πούτσος μου καμαρωτός.
Κι ο πούτσος μου καμαρωτός
τ' αρχίδια μου ρωτάει.

Τι λέητ' ησείς μπρε-μπρε-μπρε
τι λέητ' ησείς αρχίδια μου;
Τι λέητ' ησείς αρχίδια μου,
μπουρώ να τα γαμήσώ;

Να τα γαμή' μπρε-μπρε-μπρε
να τα γαμήσεις πούτσκαρη.
Να τα γαμήσεις πούτσκαρη
κι ημείς θα ση βοηθούμε.

Μόνου ν' αφή' μπρε-μπρε-μπρε
μόνου ν' αφήσεις κι για μας.
Μόνου ν' αφήσεις κι για μας
να μπούμε λίγου μέσα.

κάτι τέτοια άσεμνα λεν στη Κοζάνη τέτοιες μέρες.

 
Τη 10 Μαρτίου 2008 στις 12:22 π.μ. , Ο χρήστης Blogger Μετεωρίτης είπε...

ΕΓΩ ΠΑΝΤΩΣ
όχι μόνο ΔΕΝ σε παρεξηγώ
απλά, εύχομαι να επανασυνδεθείς
για να μας χαρίζεις
τόσο πλούσια "κείμενα".

Να είσαι καλά,
τσιν, τσιν.

 
Τη 10 Μαρτίου 2008 στις 11:39 π.μ. , Ο χρήστης Blogger Βάσκες είπε...

Να'σαι καλά για αυτό που μας χάρισες

 
Τη 10 Μαρτίου 2008 στις 5:36 μ.μ. , Ο χρήστης Blogger ο δείμος του πολίτη είπε...

Πολύ καλό άρθρο και παρουσιάζει πολύ καλά τα δεδομένα του μασκαρέματος και ακόμα την ιστορία των καρναβαλιών. Ξέχασες μόνο να θέσεις ότι τα Καρναβάλια (στα λατινικά σημαίνει αποχή από κρέας -carno avalis=από κρέω-) ταυτίζονται με τον ερχομό της άνοιξης, λίγο πριν την ίδια την ισημερία και αποτελεί το πρώτο καλωσόρισμα της αναγέννησης της φύσης (βλέπε τα πρώτα χελιδόνια και τους πρώτους κούκους). Λίγο αργότερα έρχεται και η ανάσταση της νεκρής φύσης (που συμβολίζει η Ιησουίτικη Ανάσταση στο Πάσχα). Αυτός είναι και ο λόγος που οι αποκριές δέθηκαν με φαλλικά σύμβολα τα οποία στις πατριαρχικές κοινωνίες συμβολίζουν τη γονιμότητα.

 
Τη 10 Μαρτίου 2008 στις 8:43 μ.μ. , Ο χρήστης Blogger Βάσσια είπε...

:-)
Βασικέ, εσύ έγραψες σωστά για την Απόκρεω.

Κι ο Στάθης για τον καρνάβαλο.
:-)

 
Τη 10 Μαρτίου 2008 στις 11:03 μ.μ. , Ο χρήστης Blogger mtryfo είπε...

Τόσο ωραίο θέμα ξετύλιξες, τι το συνέδεσες στο τέλος με τα "καρναβάλια" της πόλης μας. Παίζεις με τον πόνο μας, να μη μας αφήνεις να ξεχάσουμε, μέρες που είναι...
Τέλος πάντων, στην αφήγησή σου, εξαιρετικός, όπως πάντα, μαθήματα "ιστορίας"...

 
Τη 11 Μαρτίου 2008 στις 4:28 μ.μ. , Ο χρήστης Blogger Meropi είπε...

Βασικέ μου Μέτοχε, καλό σου απόγευμα,
πολύ διαφωτιστική η ανάρτηση σου για το καρναβάλι. Πράγματι τα τελευταία χρόνια ο εορτασμός αυτός γίνεται με το δυτικό τρόπο. Βρίθει το νάϊλον και το τούλι. Θυμάμαι εγώ στα παιδικά μου χρόνια τι ωραίες αυτοσχέδιες στολές φτιάχναμε με σεντόνια και παλιά ρούχα.
Ναι και έχεις δίκιο το αποκορύφωμα του καρναβαλιού ήταν οι λαοσυνάξις στη Μακεδονία, ένθεν και ένθεν. Με τους δύο "Ζ" να κρατούν τα σκήπτρα του Βασιλιά Καρνάβαλου....

 
Τη 12 Μαρτίου 2008 στις 1:55 π.μ. , Ο χρήστης Blogger αθεόφοβος είπε...

Οι φετινοί εορτασμοί ήταν ανώτεροι από το χριστιανορθόδοξο μνημόσυνο που διοργάνωσε στον τάφο του Βασιλιά Φιλίππου, στην Βεργίνα, ο μακαριστός Παντελεήμων.

Πότε έγινε αυτό και μου έχει ξεφύγει;
Πολύ ωραίο ποστ.

 
Τη 12 Μαρτίου 2008 στις 10:01 π.μ. , Ο χρήστης Blogger fpboy είπε...

Το ενδιαφέρον σε σχέση με την αρχαίες γιορτές της αποκριάς
, είναι οτι στην νότια χώρα έχουνε χαθεί, ενώ στην βόρεια Ελλάδα είναι πιο ζωντανά τα πράγματα με φαλλούς-σύμβολα-κ.τ.λ.
Απλά το αναφέρω γιατί μου έχει κάνει εντύπωση.

 
Τη 13 Μαρτίου 2008 στις 6:29 μ.μ. , Ο χρήστης Anonymous Ανώνυμος είπε...

Βασικέ, τέλειο το κείμενο, ενημερωτικό και ψυχαγωγικό βέβαια αφού για καρναβάλι μας μίλησες.
Ευχαριστώ που μου έλυσες την απορία που είχα σχετικά με την αμφίεση του γελωτοποιού νομάρχη.
Έλεγα: βρε τι διάολο σημαίνει αυτό το Ζ στο καπέλο του; Προς στιγμή νόμισα ότι είχε ντυθεί Ζορό, αλλά πάλι κάτι δεν μου κόλλαγε στην όλη ιστορία….
Ένας τόσο φανατικός Ελληνοχριστιανολάτρης δεν θα μπορούσε παρά σε κάτι Ελληνοχριστιανο…τέτοιο να μεταμφιεστεί!
Νάσαι πάντα καλά να μας μορφώνεις και να μας ενημερώνεις

 
Τη 14 Μαρτίου 2008 στις 5:14 π.μ. , Ο χρήστης Blogger Locus Publicus είπε...

Οπως πάντα, εξοχο κείμενο Βασικέ, με χρήσιμες ιστορικές αναφορές.

Βάλαμε στο πνεύμα των εκδηλώσεων και τους "Φυρομιανούς"! Επιτυχία. Δεν θα εκπλαγώ αν η κόντρα συνεχιστεί και στη Γιουροβίζιον (αλήθεια συμμετέχουν οι ανωΜακεδόνες?). Απο τις εκδηλώσεις, μου έμειναν ανεξήτηλες οι εικόνες του Ζ (ντυμένος προστάτης για χάρη του λαού του), και ο Καρατζαφέρης με τους πολεμιστές του. Το νέο "Υπουργείο Εξωτερικών" του Ανθιμου επίσης εντυπωσιακό, είναι must για εθνικιστές. Γενικώς υπάρχει πρόοδος σε όλους τους τομείς. Απομένει τώρα και ένας στρατευμένος μουσικοσυνθέτης με Μακεδονικά πιασάρικα ζειμπέκικα για λαική κατανάλωση. Πολύ καλά πάμε.

 
Τη 15 Μαρτίου 2008 στις 12:25 π.μ. , Ο χρήστης Blogger Λωτοφάγος είπε...

Πολύ καλό κείμενο, όπως πάντα!
Μια απορία μόνο: γιατί αποκαλείς τη μινωική Γόρτυνα "Ρωμαϊκή πρωτεύουσα της Κυρηναϊκής"; Αν δεν κάνω λάθος, η Κυρηναϊκή είναι στη Β. Αφρική και πρωτεύουσά της ήταν η Κυρήνη!
Παρουσίασες πολύ γλαφυρά την παρέλαση του Καρνάβαλου στη Θεσσαλονίκη. Ο αγαπημένος μου νομάρχης έχει ξεφύγει τελείως!
Και του χρόνου, φίλε μου.

 
Τη 15 Μαρτίου 2008 στις 12:45 π.μ. , Ο χρήστης Blogger vasikos metoxos είπε...

@ Λωτοφάγο

Η επαρχία της Κυρηναικής μετά τη ρωμαική κατάληψη το 68 πχ από τον Κόιντο Καικίλιο Μέτελλο κάλυπτε την Κρήτη και την Βόρεια Αφρική. Έδρα της επαρχίας το 27 πχ με απόφαση του Αυγούστου ορίστηκε η Γόρτυνα που έγινε έδρα του Ανθύπατου διοικητή.

Καλώς γύρισες!!! Νομαρχάρα Ζορό! Πες μου ότι δεν σου έλειψε...

 
Τη 15 Μαρτίου 2008 στις 12:58 π.μ. , Ο χρήστης Blogger vasikos metoxos είπε...

@ suspect

Το σημάδι του Ζορό...

@ elias

Πριν λίγα χρόνια παραλίγο να πάει φυλακή η Δόμνα Σαμίου για αυτά τα τραγούδια και το δίσκο που κυκλοφόρησε!!!

@ μετεωρίτης

"Τώρα που παντρεύεσε θα στο πω άλλη μια φορά..."

@ βάσκες

Καλώς όρισες και καλά να σαι!

@ δείμος του πολίτη

δεκτό το σχόλιο!!!

@ vassia

Πράγματι το σκίτσο του Στάθη είναι καταπληκτικό!

@ meropi

Η αυθεντική αποκριά κρατάει ακόμα σε μερικά μέρη της χώρας πεισματικά στον εκσυγχρονισμό.

@ αθεόφοβος

Το 1994 νομίζω ήταν. Μεγάλο σουξέ.

@ fpboy

Και στην Κρήτη κρατάνε μερικά έθιμα. Δυστυχώς δεν έχουν προβληθεί όσο θα πρεπε. Στην Γέργερη Ηρακλείου π.χ.

@ syneas

Η ασυναρτησία και ο εθνικισμός π΄'ανε αντάμα στην γωνιά αυτήν του πλανήτη. Βαλκάνια φίλε, βαλκάνια.

@ locus publicus

Σου προτείνω να δεις μερικά βίντεο στο youtube προιόντα παραγωγής και από τις δύο πλευρές των συνόρων. Απίστευτη οπερέτα...

 
Τη 15 Μαρτίου 2008 στις 3:54 π.μ. , Ο χρήστης Blogger ILIAS είπε...

Μάλιστα, μάλιστα. Πάλι κάτι μάθαμε, νά'σαι καλά. Εγώ τώρα ως μισός Κρητικός να νιώθω υπερήφανος που κατάγομαι απ'ευθείας από τον Ζεύ; :)

Πολύ καλή αναδρομή, με πράγματα για τα οποία δεν είχα ιδέα.
Μικρός (μέχρι 10 ετών) είχα κόλλημα και ντυνόμουν συνέχεια Ζορό.

Νομίζω τόσο μυαλό 10χρονου έχει ο Ζ νομάρχης.

Καλώς επέστρεψες και καλό Σαββατοκύριακο

 
Τη 15 Μαρτίου 2008 στις 8:10 μ.μ. , Ο χρήστης Blogger να ΄μαστε είπε...

Γεια σου, βασικέ,
Είναι πολύ ευχάριστο, που παρά τους αφορισμούς της ελληνορθόδοξης εκκλησίας το καρναβάλι και τα έθιμά του καλά κρατεί. Αυτό το ξεφάντωμα, τα σκωπτικά τραγούδια , η κάλυψη στις μάσκες, που σε βοηθούν να ελευθερωρείς νομίζω πως είναι δείγμα υγείας.
Όσο για το νομάρχη μας, τι να πω....
Θυμάστε εκείνο το ανέκδοτο που ο Γιωρίκας προσπαθούσε να βρει το όνομα του υπερήρωα και δεν μπορούσε; Και ο Κωστίκας για να τον βοηθήσει του λέει: αρχίζει από Ζ.
Και ο Γιωρίκας απάντησε θριαμβευτικά Ζούπερμαν!
Από τώρα και στο εξής θα απαντάει Ζωμιάδης!!

 
Τη 16 Μαρτίου 2008 στις 8:55 π.μ. , Ο χρήστης Blogger Φαίδρα Φις είπε...

καλημέρα,
άρτιο κείμενο,όπως πάντα και με το ξεχωριστό στίγμα σας.Σας διαβάζω πάντα κι ας μην αφήνω σχόλιο,είμαι εδώ.

χαιρετισμούς

 

Δημοσίευση σχολίου

Εγγραφή σε Σχόλια ανάρτησης [Atom]

<< Αρχική σελίδα