Στους Ρυθμούς των Αγρών

Ο Φεβρουάριος ξεκινά με την γιορτή του Αγίου Τρύφωνα προστάτη των αμπελουργών. Στις χριστιανικές αγιογραφίες ο Τρύφων εμφανίζεται ως ωραίος νέος κρατώντας ένα κλαδευτήρι. Σύμφωνα με το συναξάρι του ζούσε αγροτική ζωή βόσκοντας χήνες "χήνες έβοσκεν ως φασίν...". Ωστόσο δεν αναφέρονται γεγονότα που να συνδέουν τον Τρύφωνα με το αμπέλι. Ο Τρύφων γεννήθηκε στην Λάμψακο, παραλιακή πόλη της Φρυγίας και μαρτύρησε στη Νίκαια της φρυγικής Βιθυνίας το 249 μ.Χ., επί αυτοκρατορίας Δεκίου. Πως όμως ο χηνοβοσκός Τρύφων σχετίζεται με την τέχνη της αμπελουργίας? Προφανώς ο πολιούχος της Νίκαιας, συνδέεται με το κρασί επειδή κατάγονταν από την Φρυγία, μια περιοχή που ήταν από τους μεγαλύτερους αμπελότοπους της αυτοκρατορίας.
Από τη Φρυγία ήρθε στην Ελλάδα και ο Διόνυσος, ο θεός του κρασιού και της γονιμότητας, ο οποίος σύμφωνα με τον μύθο μύησε τους Έλληνες στην τεχνική της αμπέλου που γνώρισε στην γη των Φρυγών. Ο Διόνυσος ήταν γιος του Δία και της Σεμέλης, κόρης του βασιλιά της Θήβας Κάδμου. Η Σεμέλη την εποχή που κυοφορούσε τον Διόνυσο στον έκτο μήνα ζήτησε από τον Δία ,μετά την δόλια παρότρυνση της απατημένης Ήρας, να εμφανιστεί μπροστά της με όλα του τα αστροπελέκια, όπως ήταν το βράδυ του γάμου του με την Ήρα. Το αποτέλεσμα αυτής της παράλογης επιθυμίας ήταν το τραγικό της τέλος. Ο Δίας εμφανίστηκε μπροστά της με το πύρινο άρμα του και μέσα με τρομερές βροντές. Η Σεμέλη έγινε κάρβουνο. Ο καρπός του μεγάλου έρωτα, σώθηκε από τον Δία που τον έραψε στον μηρό του. Εκεί στον μηρό του Διός μεγάλωσε το έμβρυο και γεννήθηκε μετά από τρεις μήνες στο όρος Νύσσα στην μακρινή ανατολή για να το προφυλάξει ο Δίας από το μένος της Ήρας. Στην Θήβα στο σημείο που εμφανίστηκε ο Δίας έδειχναν αργότερα μία φυτρωμένη άμπελο.
Έτσι γεννήθηκε ο πυριγενής, ο διμήτωρ και δισσότοκος (διπλογεννημένος) Διόνυσος. Η βυζαντινή μικρογραφία της φωτογραφίας απεικονίζει την γέννηση του Διονύσου από το μηρό του Δία. Είναι από το έργο «Συναγωγή και εξήγησης Ιστοριών» του 11ου αιώνα, και φυλάσσεται στην Πατριαρχική Βιβλιοθήκη Ιεροσολύμων.
Ο Δίας εμπιστεύθηκε τον νεαρό Θεό στις Νύμφες της Ανατολής. Έκτοτε η ακολουθία του Διονύσου περιλαμβάνει και γυναίκες. Είναι οι Βάκχες ή Μαινάδες. Χόρευαν τον μανιασμένο εκστατικό χορό τους και στο χέρι τους κρατούσαν τον θύρσο, ένα μακρύ ραβδί από καλάμι τυλιγμένο με φύλλα αμπέλου, που στην κορφή του είχε ένα κουκουνάρι. Η Ήρα όμως που δεν το έβαλε κάτω, παρά το ανελέητο κέρατο που της έχωνε ο νεφελεγέρτης, τρελαίνει τον Διόνυσο και τον οδηγεί σε μεγάλη περιπλάνηση σε Αίγυπτο, Συρία και Ινδία.
Η περιπλάνησή του θιάσου του Διονύσου καταλήγει στην γη των Φρυγών, όπου ο Διόνυσος ζήτησε την βοήθεια και γιατρειά της Ρέας από τα μάγια της μοχθηρής Ήρας. Εκεί μαθαίνει την τέχνη του αμπελιού και αποφασίζει να την διαδώσει στους ανθρώπους με αντάλλαγμα την αποδοχή της λατρείας του.

Η τέχνη της αμπελουργίας ιστορείται στην Ελλάδα από τα πανάρχαια χρόνια. Οι Κρήτες Μινωίτες, φορείς του αρχαιότερου ευρωπαικού πολιτισμού γνώριζαν την τέχνη από την τρίτη χιλιετία π.Χ. Το αρχαιότερο πατητήρι του κόσμου έχει βρεθεί στις Αρχάνες από την σκαπάνη των αρχαιολόγων Γιάννη και Έφης Σακελλαράκη. Αποτελεί μία συναρπαστική ανακάλυψη. Βρέθηκε στο μινωικό νεκροταφείο στο Φουρνί στο περίφημο δωμάτιο 2-πατητήρι του κτιρίου 4, όπου βρέθηκαν όλα τα σκεύη της οινοποίησης. Αποτελεί την πρώτη αποδεδειγμένη εγκατάσταση ζωντανών σε μινωικό και γενικότερα σε αιγαιακό νεκροταφείο. Το κρασί που παρασκευαζόταν προοριζόταν για νεκρικά δείπνα αλλά και για χοές. Άλλωστε η λατρεία του Διονύσου συνδέεται με χθόνιες τελετές και λατρείες. Το όνομα της μητέρας του Σεμέλης ήταν το όνομα που έδωσαν οι Φρύγες και οι Ευρωπαίοι γείτονές τους Θράκες στην Χθονία.

Η εορτή του Αγίου Τρύφωνα συμπίπτει με την περίοδο του κλαδέματος των αμπελιών. Σημαντική τεχνική εργασία που χρειάζεται πείρα και γνώση, αφού καθορίζει την πορεία των κλημάτων. Έτσι ο Φεβρουάριος είναι ο μήνας που επηρεάζει το βλαστικό κύκλο των αμπελιών. Η λατρεία του Αγίου Τρύφωνα ξεκίνησε από την Μικρά Ασία και επεκτάθηκε στον ορθόδοξο κόσμο. Σήμερα γιορτάζεται από όλους τους λαούς της Βαλκανικής.Οι Βούλγαροι τον εορτάζουν ως Τρύφο Ζαρεζάν, που σημαίνει κλαδευτής. Επίσης στην Σερβία, στην Αλβανία και στις Δαλματικές ακτές ο εορτασμός του έχει σημαντική θέση στο λαικό εορτολόγιο. Ο άγιος των αμπελιών είναι ένας βλαστικός άγιος που βοηθά να καρπίσουν τ' αμπέλια. Η νεανική και χωρίς γένια μορφή του ταιριάζει πάρα πολύ με τις αρχαιοελληνικές βλαστικές παραδόσεις. Ο εορτασμός του αναγεννόμενου βλαστικού νεαρού θεού των Μινωιτών συμβόλιζε την ανάσταση της φύσης και τον ερχομό της άνοιξης. Η ίδια ακριβώς ιδιότητα αποδίδεται και στον Διόνυσο, που δεν είναι μήτε παιδί ούτε άντρας, αλλά αιώνιος έφηβος. Ιδιαίτερα στην Κρήτη, ο νεαρός Μινωίτης θεός της βλάστησης μετατράπηκε με τη κάθοδο των Ελλήνων Μυκηναίων σε Διόνυσο. Ένα κείμενο του 358 μ.χ γραμμένο από τον χριστιανό Firmicus Maternus αποκαλύπτει την λατρεία του Διονύσου στην Κρήτη σαν ανάμνηση της βλαστικής θεότητας των προγόνων τους από την Μινωική εποχή. Ο βλαστικός Διόνυσος του Ελληνικού Πανθέου διατηρεί στο ακέραιο την προιστορική μορφή της μινωικής βλαστικής έκφρασης της θεότητας. Είναι ο Διόνυσος ο Δενδρίτης, ο Ένδενδρος, ο Δεντρεύς. Γράφει ο Πλούταρχος σχετικά με τον πολύ αγαπητό θεό των αρχαίων Ελλήνων: "Διονύσω Δενδρίτη πάντες ως έπος ειπείν, Έλληνες θύουσι".

Στην αρχαία Αθήνα, το μήνα Ανθεστηριώνα, γίνονταν οι εορτές των Ανθεστηρίων, αφιερωμένες στο θεό Διόνυσο. Κύριος τόπος του εορτασμού ήταν το κοίλωμα μεταξύ της Ακρόπολης, της Πνύκας και του Αρείου Πάγου. Διαρκούσαν τρεις ημέρες, από την 11η έως τη 13η ημέρα του μηνός Ανθεστηριώνα, που αντιστοιχούν στις πρώτες μέρες του Φλεβάρη. Την πρώτη ημέρα γιόρταζαν τα Πιθοίγια, που σηματοδοτούνταν από το άνοιγμα των πιθαριών με το νέο κρασί, τη δεύτερη τις Χόες, με οινοποσία από κοινό κρατήρα και αγώνες ταχυποσίας, και την τρίτη ημέρα τους Χύτρους, αφιερωμένους στους νεκρούς, με προσφορές πανσπερμίας (κόλλυβα).
Κατά την δεύτερη ημέρα των Ανθεστηρίων, οι Αθηναίοι αναπαριστούσαν το θεό Διόνυσο να κάνει την είσοδό του στην πόλη πάνω σε τροχοφόρο πλοίο, κρατώντας στα χέρια λουλούδια, και να τη διασχίζει παρέα με τη συνοδεία του από Σατύρους που έπαιζαν αυλούς. Την ίδια ημέρα στεφάνωναν με λουλούδια τα τρίχρονα παιδιά και γινόταν η εορτή της Αιώρας και ο γάμος του θεού Διονύσου με την κορυφαία ενός βακχικού θιάσου.

Στα χρόνια του Βυζαντίου η αμπελουργία γινόταν από τους μοναχούς στα μοναστηριακά κτήματα. Οι βυζαντινοί δεν αραίωναν το κρασί με νερό όπως οι αρχαίοι Έλληνες και το έπιναν ζεστό, συνήθεια που αποτελούσε δείγμα πολυτέλειας. Τότε παρουσιάζονται για πρώτη φορά ειδικά καταστήματα πώλησης οίνου, τα οινοπωλεία, καπηλειά ή ταβέρνες. Εκείνη την εποχή ο Διόνυσος βρισκόταν υπό διωγμό. Υπήρχε μάλιστα νόμος που έλεγε ότι αν κατά τη διάρκεια του τρύγου ή του πατήματος των σταφυλιών αναφέρει κάποιος το όνομα του Διονύσου θα τιμωρείται. Αν είναι κληρικός θα καθαιρείται. Τα έθιμα όμως άντεξαν, παρά τις απαγορεύσεις σε βαθμό που η ενσωμάτωση και αποδοχή των αρχαιοελληνικών παραδόσεων στην ορθόδοξη πίστη να προκαλεί σήμερα κατάπληξη.

Στις μέρες μας ο εορτασμός του αγίου Τρύφωνα στην Μακεδονία γίνεται κυρίως στις αμπελουργικές περιοχές που εγκαταστάθηκαν πρόσφυγες από τον Εύξεινο Πόντο και την Ανατολική Ρωμυλία. Το 1922 όταν οι ελληνικοί πληθυσμοί της Ανατολικής Ρωμυλίας άφησαν τις κατάφυτες από αμπέλια περιοχές και εγκαταστάθηκαν στην Ελλάδα, ο Άγιος Τρύφωνας ήταν ήδη καθιερωμένος ως προστάτης των αμπελουργών στους χριστιανικούς πληθυσμούς της βαλκανικής χερσονήσου ιδιαίτερα στις περιοχές της Μακεδονίας.
Στην Γουμένισσα Παιονίας στους πρόποδες του όρους Πάικο, περιοχή με σπουδαία οινοποιητική παράδοση πιστοποιημένη ως ονομασία προέλευσης ανωτέρας ποιότητας, ο εορτασμός του Αγίου Τρύφωνα ήρθε μαζί με τους πρόσφυγες από την ανατολική Ρωμυλία της Βουλγαρίας, στα παράλια της Μαύρης Θάλασσας. Οι Έλληνες πρόσφυγες από τους αμπελώνες της Ανατολικής Ρωμυλίας στην Γουμένισσα πραγματοποιούν την εντυπωσιακή τελετουργία του κουρμπανιού, την αιματηρή θυσία προς τιμήν του Αγίου Τρύφωνα, που την έφεραν με τις λιγοστές αποσκευές τους και τη μεταφύτευσαν στις νέες τους πατρίδες. Το κουρμπάνι περιλαμβάνει την θυσία του νεαρού ταύρου. Το νεαρό ζώο ευλογείται από τον ιερέα στο προαύλιο της εκκλησίας πριν τη θεία λειτουργία. Η θυσία του ζώου θεωρείται πανάρχαια κληρονομιά της λατρείας του Ταύρου στην Μαύρη Θάλασσα. Την ημέρα του εορτασμού γίνεται αγιασμός και με το αγιασμένο νερό οι γεωργοί ραντίζουν τα κτήματα τους επικαλούμενοι τη βοήθεια για τη συνδρομή του Αγίου, για να δώσουν καρπό και να μείνουν για πάντα γερά.


Αφού ολοκληρώσετε την ανάγνωση του ποστ δοκιμάστε ένα ποτήρι κόκκινο κρασί του αμπελώνα της Κεντρικής Μακεδονίας, κατά προτίμηση Ξινόμαυρο. Αφήστε τις τανίνες και τα αρώματα του να πλημμυρίσουν ευχάριστα τον ουρανίσκο σας. Για το θεσπέσιο αποτέλεσμα μπορείτε είτε να αναφερθείτε στην ευλογία του Αγίου Τρύφωνα, είτε να μνημονεύσετε τον Διόνυσο, ή ακόμα και να θυμηθείτε τον νεαρό βλαστικό θεό των Μινωιτών. Μην ανησυχήσετε που πιθανόν να μπερδέψετε τις σπονδές στους διάφορους θεούς. Δεν φταίει το ποστ. Όλοι είναι αποδεκτοί από τότε που ο μακαριστός αρχιεπίσκοπος παρακολούθησε με την ρασοφόρα συνοδεία του τον Αύγουστο του 2001, στο Ηρώδειο, τις Βάκχες του Ευριπίδη, το πλέον θεολογικό από τα σωζόμενα έργα της αρχαιότητας, σε παράσταση του Θεσσαλικού Θεάτρου, σκηνοθεσία του Βασίλη Νικολαίδη με τον Μάριο Φραγκούλη στον ρόλο του Διονύσου...