Άναρχε Θεέ...

Στον κύκλο των εορτών του χρόνου, το Πάσχα ξεχωρίζει. Είναι η πιο βαθιά ελληνική από όλες τις χριστιανικές γιορτές. Ενώ τα υπόλοιπα χριστιανικά δόγματα προτάσσουν τα Χριστούγεννα, οι Έλληνες γιορτάζουν την Πασχαλιά με έναν πράγματι μοναδικό τρόπο.
Στις στράτες των σημερινών νεοελλήνων λατρεύτηκαν με πάθος πριν τον Χριστό, θνήσκοντες εαρινοί θεοί που η λατρεία τους διατηρείται στο λαικό θρησκευτικό υποσυνείδητο τούτες τις ημέρες της Λαμπρής.
Στην αρχαιότητα ξέρουμε ότι, λάτρευαν τον Υάκινθο στην Λακωνία, τον δισότοκκο (διπλογεννημένο, από την Σεμέλη και τον μηρό του Δία) Διόνυσο στην Θήβα, στην Αθήνα και σε πολλές άλλες πόλεις, τον Άδωνι στην Κύπρο. Γνωρίζουμε ακόμα ότι πρώτοι οι Μινωίτες, θεμελιωτές του πρώτου ευρωπαϊκού πολιτισμού, λάτρεψαν τον βλαστικό θνήσκοντα και αναγεννώμενο νεαρό θεό. Γιόρταζαν τον ερχομό της άνοιξης με την αναγέννηση του. Με την κάθοδο των Ελλήνων - Μυκηναίων στην Κρήτη τον 14ο πχ αιώνα, τα χαρακτηριστικά της προϊστορικής θρησκείας των Μινωιτών, αφομοιωθήκαν από τον θεό των εισβολέων. Ο μινωίτης βλαστικός θεός μετουσιώθηκε στον Κρηταγενή Δία που διαδίδεται πλέον ότι αυτός, ο Ζεύς είναι που γεννήθηκε στο Ιδαίο Άντρο,πάνω από το οροπέδιο της Νίδας, στον Ψηλορείτη, στην Βηθλεέμ του αρχαίου κόσμου. Ένα σημαντικότατο ιερό με αδιάλειπτη λατρεία για τριάντα πέντε αιώνες, όπως απέδειξε η αρχαιολογική σκαπάνη του καθηγητή Γιάννη Σακελλαράκη. Το νεώτερο ηλικιακά εύρημα ήταν ένας σταυρός μέσα στο ιερότατο Άδυτο του Άντρου.
Όταν οι Κρητικοί διατηρώντας την μινωική παράδοση έδειχναν τον τάφο του Δία, έξω από την Κνωσσό, στους πρόποδες του ανθρωπόμορφου ιερού μινωικού όρους Γιούχτα, που απεικονίζει το πρόσωπο του Δία, προκαλούσαν την οργή των Ελλήνων της ηπειρωτικής Ελλάδας για αυτή τους την ασέβεια, ως προς τον πατέρα των Θεών. Ο ημιμυθικός, θεοσεβής Επιμενίδης, ένας από τους επτά σοφούς του αρχαίου κόσμου, που κοιμήθηκε σύμφωνα με τον μύθο για "επτά και πενήκοντα έτη" μέσα στο Ιδαίο Άντρο, κατακεραύνωνε τους Κρητικούς ως ψεύτες και ασεβείς που τόλμησαν να πεθάνουν ακόμα και τον Δία. Για όσους αμφιβάλλουν, θα υπενθυμίσω ότι το αρχαίο όνομα του φημισμένου πλέον παγκοσμίως για τα αγαθά της φύσης, χωριού Ζωνιανά ήταν "Ζου Λάκκος", που σημαίνει "ο Τάφος του Δία"!

Αργότερα ο ωραίος νέος Άδωνις, ήταν ποθητός από την Αφροδίτη και την Περσεφόνη. Κατά εντολή του Δία θα έμενε τέσσερις μήνες στον Κάτω Κόσμο με την Περσεφόνη, τέσσερις στα γούστα του Επάνω Κόσμου με την Αφροδίτη και τέσσερις όπου θα επέλεγε ο ίδιος. Επειδή όμως δεν του πολυάρεσε η μοναξιά, επέλεξε να είναι με την Αφροδίτη. Έτσι, ο Άδωνις περνούσε τα δύο τρίτα του χρόνου με την Αφροδίτη και το ένα τρίτο με την Περσεφόνη. Μετά από καιρό ο Άδωνις σκοτώθηκε στο κυνήγι από ένα άγριο κάπρο. Ήταν πλέον στα χέρια μόνο της Περσεφόνης. Από το αίμα του νεκρού νέου φύτρωσαν τα τριαντάφυλλα και από τα δάκρυα της Αφροδίτης οι ανεμώνες. Ο θρήνος για τον χαμό του αποτελούσε ιδιαίτερη ιεροτελεστία που θυμίζει την Μεγάλη Παρασκευή. Στις ελληνικές πόλεις της αρχαιότητας τις ημέρες της εαρινής ισημερίας, οι γυναίκες συγκεντρωμένες γύρω από ένα στολισμένο με άνθη τάφο, τους κήπους του Αδώνιδος, θρηνούσαν τον ωραίο νέο. Η λατρεία του ήρθε στην αρχαία Ελλάδα από την Εγγύς Ανατολή μέσω της Κύπρου. Σύμφωνα με τον μύθο η Αφροδίτη παρακάλεσε την Περσεφόνη να αφήνει τον αγαπημένο της να ανεβαίνει στη γη. Η Περσεφόνη δέχθηκε, και ο Άδωνις ανεβαίνει στη γη και μένει έξι μήνες με την Αφροδίτη, ενώ τους υπόλοιπους έξι μήνες είναι με την Περσεφόνη στον Κάτω Κόσμο.

Στον Μεσαίωνα, οι φημισμένοι βυζαντινοί υμνωδοί έστηναν τους πασχάλιους ύμνους, επενδύοντας την ποίηση τους με την τραγική πτυχή του Θρήνου, της απώλειας. Σπαρακτική η μορφή της μάνας Παναγίας κάτω από το σταυρό «Ω, γλυκύ μου έαρ, γλυκύτατο μου τέκνο, που έδυ σου το κάλλος». Ο Χριστός, σταυρώθηκε, δηλαδή εκτελέστηκε στον σταυρό, με θάνατο μαρτυρικό, εξευτελιστικό, κατ' εντολή της εξουσίας. Η ίδια ρωμαική εξουσία τέσσερις αιώνες μετά θα κάνει τον Χριστιανισμό επίσημη θρησκεία του κράτους. Κατά την ορθόδοξη παράδοση η πορεία προς το Θείο Πάθος και την Ανάσταση ξεκινά το Σάββατο του Λαζάρου. Μία έγερση εκ νεκρών σηματοδοτεί την αφετηρία της Μεγάλης Εβδομάδας.

Πόσο δικαιώνεται ο Νίκος Ψιλάκης όταν γράφει «σε κάθε γωνιά της ανατολικής μεσογείου ένας Άδωνις σε περιμένει. Μορφές νεανικές, ωραίοι νέοι, θεοί αληθινοί, που καρτερούν πίσω από την αχλύ του χρόνου για να φανερωθούν μέσα από τα άνθη της άνοιξης».

Θυμάμαι συχνά τέτοιες μέρες τον συχωρεμένο Μανιάτη ποιητή και ακαδημαικό Νικηφόρο Βρεττάκο που έλεγε ότι μπερδευόταν από μικρός για ποιόν θεό ήταν φτιαγμένος ο Επιτάφιος. Τον Χριστό ή τον Άδωνι. Όταν το ανέφερα πριν αρκετά χρόνια, βράδυ Μεγάλης Παρασκευής μετά την περιφορά του Επιταφίου στο Πρωτάτο του Αγίου Όρους, στον νεαρό αγιορείτη μοναχό Γαβριήλ καθώς οδοιπορούσαμε μέσα στην ήσυχη, έναστρη και πεντακάθαρη εαρινή νύχτα από τις Καρυές για το Κελίον, παρατηρώντας τα μακρινά φώτα της Σαμοθράκης και της Λήμνου, μαγεμένος από την ισορροπία και το μεγαλείο της φύσης ,ο Γαβριήλ παρέμεινε σιωπηλός. Κατάλαβα ότι δεν του πολυάρεσε αυτό που είπα.
Συνεχίζει όμως πάντα να με συγκινεί ο λόγος του Βρεττάκου και η διαπίστωση ότι ο αρχαίος κόσμος επιβιώνει μέσα στην Ορθοδοξία στις ημέρες της περισυλλογής, της κάθαρσης και της κατάνυξης, την Μεγάλη Εβδομάδα. Αναμφίβολα η Ορθοδοξία αποδέχτηκε και διατήρησε τις δοξασίες για τις θνήσκουσες και αναγεννώμενες θεότητες του αρχαίου κόσμου.

Αυτές τις ημέρες οι νεοέλληνες γιορτάζουμε με τρόπο ιδιαίτερο και ξεχωριστό το Πάσχα, διατηρώντας και αγνοώντας μέσα στην αφασία μας, στις μαγειρίτσες, τις σούβλες και τα κοκορέτσια, τα τσάμικα και τα σκυλάδικα μία αναλλοίωτη παράδοση με ηλικία κάπου πέντε χιλιάδες χρόνια. Από την μινωική προιστορία, στο διαδίκτυο και ακόμα μακρύτερα λοιπόν. "Και όποιος δεν καταλαβαίνει δεν ξέρει που πατά και που πηγαίνει", θα συμπλήρωνε ο ποιητής...

Όταν κάποια άλλη στιγμή ο μοναχός Γαβριήλ με οδήγησε προνομιακά στην μονή της Μεγίστης Λαύρας, την αρχαιότερη μονή του Όρους, ιδρυμένη με αυτοκρατορικό χρυσόβουλο του Νικηφόρου Φωκά το 961 μχ, ήθελε να δούμε κάτι που θεωρούσε πολύ ενδιαφέρον. Στην αρχαιότητα, στη θέση της μονής βρισκόταν ιερό της Θεάς Αρτέμιδας της Αγροτέρας. Ο Γαβριήλ μου έδειξε, δεξιά στην είσοδο της Τράπεζας της μονής, την καταπληκτική αγιογραφία που αποδίδεται στον Θεοφάνη τον Κρήτα και απεικονίζει την Παναγία να έρχεται και την Άρτεμη να αποχωρεί, κρατώντας ένα αδράχτι, από το οποίο φεύγει ένα κόκκινο νήμα που καταλήγει τυλιγμένο στο δεξί χέρι της Παναγίας… Μέσα στην Τράπεζα, απεικονίζονται από τον σπουδαίο αγιογράφο οι προσωπογραφίες των Ελλήνων φιλοσόφων Φίλωνα, Σόλωνα, Πυθαγόρα, Σωκράτη, Αριστοτέλη, Θαλή, Γαληνού, Πλάτωνα και Πλούταρχου.
Πλήρης αναρχία εικόνων και μπέρδεμα εννοιών, θα σκεφτείτε. Και όμως, αυτή ακριβώς την άναρχη μισγάγκεια, αναδεικνύει το βυζαντινό τετράστιχο που ψάλλεται σε όλες τις ορθόδοξες εκκλησίες, κλείνοντας την β' στάση των Εγκωμίων, στον Επιτάφιο Θρήνο της Μεγάλης Παρασκευής : "Άναρχε Θεέ, συναίδιε Λόγε και Πνεύμα"...