Στην εποχή του tamiflou

Περπατώντας στο κέντρο της Θεσσαλονίκης ο επισκέπτης παρατηρεί τις βυζαντινές εκκλησίες που βρίσκονται αρκετά μέτρα κάτω από το επίπεδο του πεζοδρομίου. Η Παναγία των Χαλκέων, η Μεταμόρφωση του Σωτήρος, η Αγία Σοφία. Αλλά και στα οθωμανικά κτίσματα των λουτρών "Παράδεισος", το Χαμάμ Παζάρ στα "Λουλουδάδικα", στο Μπεζεστένι, το δάπεδο του ισογείου των μνημείων είναι τουλάχιστον τρία μέτρα κάτω από το οδόστρωμα.

Η τελευταία μεγάλη καταστροφή της πόλης, η πυρκαγιά τον Αύγουστο του 1917, εξαφάνισε σχεδόν την εντός των τειχών πόλη, δημιουργώντας τεράστιες ποσότητες προϊόντων κατεδάφισης, κοινώς μπάζα, που ήταν αδύνατο να απομακρυνθούν με τα διατιθέμενα μέσα του προηγούμενου αιώνα. Έτσι παρέμειναν στη θέση της καταστροφής, διαμορφώνοντας το υψόμετρο της τοπογραφίας στη νέα πόλη που σχεδίασε η περίφημη επιτροπή Εμπράρ, μερικά μέτρα ψηλότερα.

Οδοιπορώντας συχνά στο πολύβουο κέντρο, προσπαθώ να αφουγκραστώ μία πολιτεία που χάθηκε για πάντα. Φτάνοντας στην αγαπημένη οδό Φράγκων, κατηφορίζοντας από τα παλιατζίδικα του Μπιτ Παζάρ, η βόλτα τελειώνει κατεβαίνοντας τα σκαλοπάτια στον Άγιο Μηνά, εκεί που έγινε η πρώτη δοξολογία στην απελευθερωμένη από τον ελληνικό στρατό πόλη, το 1912. Σήμερα ο Άγιος Μηνάς κλεισμένος μέσα σε ένα απίστευτο οικοδομικό σύμπλεγμα, παραμένει ουσιαστικά "αόρατος", πίσω από το άθλιο ισόγειο πολυκατάστημα της γωνίας...

Η Αλέκα Γερολύμπου πολύ εύστοχα παρατηρεί ότι η πόλη ιδρύθηκε το 315 πχ μετά από απόφαση και ίσως σχεδιασμό σε μία από τις σημαντικότερες πολεοποιητικές περιόδους της παγκόσμιας ιστορίας (Α. Γερολύμπου : Η ανοικοδόμηση της Θεσσαλονίκης μετά την πυρκαγιά του 1917). Ωστόσο όλες οι μεταβάσεις της πόλης σφραγίστηκαν από γεγονότα καταστροφικά: σφαγές, ερημώσεις, επιδημίες, σεισμούς και πυρκαγιές. Οι συνεχείς και απανωτές καταστροφές επηρέασαν τη μορφή της αλλά και τη σύνθεση του πληθυσμού της.

Οι αλλεπάλληλες τραγωδίες της Θεσσαλονίκης, πριν το 1912, παραμένουν γενικά άγνωστες. Αφορούν το οθωμανικό παρελθόν της πολιτείας που δεν πολυαναφέρεται. Έτσι, η πυρκαγιά του 1917, αιτία για το νέο σχεδιασμό της πόλης από τον Βενιζέλο, παραμένει η τεράστια ιστορική καταστροφή στην συλλογική ιστορική μνήμη, μίας αμνήμωνος πολιτείας.

Από τότε, το ναζιστικό πογκρόμ της εξαφάνισης της εβραϊκής κοινότητας το 1943 και ο σεισμός του 1978, απλώς συντήρησαν ένα ιστορικό υπόβαθρο καταστροφών στην είκοσι τριών αιώνων διαδρομή της Θεσσαλονίκης. Μία απλή παρατήρηση θα αναδείξει τον κύκλο των καταστροφών στο χρόνο. Οι πυρκαγιές συμβαίνουν τον Αύγουστο και οι επιδημίες εμφανίζονται από τον Απρίλιο έως τον Σεπτέμβριο.

Η θέση της πόλης πάνω στο σταυροδρόμι των δρόμων του εμπορίου, δεχόταν την πανούκλα που εισέβαλε από την ανατολή, είτε από τη στεριά είτε από τη θάλασσα. Βόρεια της πόλης απλώνονται και σήμερα οι φαρδιές εκβολές του Βαρδάρη, που μαζί με τα αποξηραμένα πλέον έλη του Αμάτοβο (σημερινό χωριό Άσπρος) ήταν η αιτία της ελονοσίας που μάστιζε την πόλη τους θερινούς μήνες. Ο ζεστός αέρας περνούσε πάνω από τις ελώδεις εκτάσεις, μεταφέροντας τα μικρόβια της νόσου στις γειτονιές της Θεσσαλονίκης. Το θαλάσσιο μέτωπο που στην Ευρώπη θεωρείται ευλογία για τις πόλεις που το διαθέτουν, στην ανατολή είναι αιτία μετάδοσης επιδημιών. (Π. Ενεπεκίδης: Η Θεσσαλονίκη στα χρόνια 1875 -1912).

Ταυτόχρονα, η καλοκαιρινή ζέστη και το υγρό κλίμα που και σήμερα κάνουν την ατμόσφαιρα στην πόλη αποπνικτική, προσέφεραν ένα ιδανικό περιβάλλον ανάπτυξης για το βάκιλο της πανώλης. Οι αναφορές των περιηγητών μεταφέρουν εικόνες από τυμπανισμένα πτώματα και ψόφια ζώα στους δρόμους, σπίτια σφραγισμένα, γειτονιές ερημωμένες.

Στις εξάρσεις των επιδημιών οι Ευρωπαίοι πολίτες και όσοι χριστιανοί είχαν την οικονομική δυνατότητα κατέφευγαν στην ύπαιθρο και στα χωριά. Μία χαντίθ του Προφήτη επέβαλε στους μουσουλμάνους να παραμείνουν στον τόπο τους αποδεχόμενοι τη μοίρα τους. Δεν ήταν λίγες όμως οι φορές που οι χωρικοί έστηναν οδοφράγματα εμποδίζοντας τους "μολυσμένους" να μπουν στα χωριά τους και να μεταφέρουν το θανατικό, το μεγαλύτερο φονιά του οθωμανικού κόσμου.

"Δόξα το Θεό δεν έχει πανούκλα εδώ" έγραφε ένας ταξιδιώτης από τη Θεσσαλονίκη το 1788, αναφέρει ο Mark Mazower στο "Salonica city of ghosts". Και πράγματι η κατάσταση στην πόλη ήταν καλύτερη σε σχέση με τα άλλα μεγάλα κέντρα της αυτοκρατορίας. Το δέκατο όγδοο αιώνα η Σμύρνη είχε πενήντα πέντε χρονιές πανούκλας, η Κωνσταντινούπολη εξήντα πέντε και η Θεσσαλονίκη περίπου τριάντα. Δηλαδή μία επιδημία κάθε τρία χρόνια. Κι όμως το 1762 πέθαναν στην πόλη δέκα με δώδεκα χιλιάδες άνθρωποι. Στη διάρκεια του αιώνα εξήντα χιλιάδες κάτοικοι εξοντώθηκαν στην Θεσσαλονίκη, όσο δηλαδή ο συνολικός πληθυσμός της πόλης στα μέσα του αιώνα! Η οικονομική δυναμική και η προσέλκυση νέων κατοίκων που μετανάστευαν ήταν η αιτία για την συνεχή άνθιση της Οθωμανικής μεγαλούπολης.

Η πολιτεία θα εκσυγχρονισθεί στα χρόνια των οθωμανικών Tanzimat (μεταρρυθμίσεων) που από το 1839 προσπαθούν να πετύχουν την απελπισμένη προσέγγιση της αυτοκρατορίας με τη Δύση. Έτσι το 1869, η Θεσσαλονίκη ήταν η δεύτερη πόλη της αυτοκρατορίας - μετά την Κωνσταντινούπολη - που απέκτησε δημοτικό συμβούλιο , επιφορτισμένο για την αντιμετώπιση των επιδημιών και των καταστροφών με τη βελτίωση των συνθηκών υγιεινής και διαβίωσης. Η μεγάλη φωτιά του 1890 και η επιδημία της χολέρας του 1911, είναι οι τελευταίες μεγάλες καταστροφές της οθωμανικής περιόδου.

Οπότε, με τέτοιο παρελθόν, τι να μασήσουμε, στη νυφούλα του Βορρά, σήμερα στην εποχή του tamiflou, από τα γριπωμένα γουρούνια, τις μεξικάνικες επιδημίες και τα ντεμέκ έκτακτα μέτρα του τάχα δήθεν Αβραμόπουλου, αγαπητοί φίλοι. Χτες βράδυ επιστρέφοντας στο αεροδρόμιο, με σκάναρε η θερμική κάμερα για να μου επιτραπεί η είσοδος στη μητρόπολη των βαλκανίων. Και όμως η θερμοκρασία στην πολιτεία - σούργελο του Άνθιμου, του Ζορό, του Ζουράρι και του Ζαγοράκη είναι αισθητά ανεβασμένη. Η πόλη σηκώνει τον πυρετό της, για να βγει η Μπαοκάρα στο Τσάμπιονς Λήγκ και να γιορτάσει τον άλλο μήνα στην Nέα Παραλία τα γενέθλια του Μεγαλέξανδρου υπό την αιγίδα του Υπερμάχου Στρατηγού Ζορό που φροντίζει για τη θωράκιση της πόλης έναντι παντός κινδύνου. Και όσοι τυχόν αμύητοι δεν καταλάβατε πάρτε να 'χετε με το συμπάθιο: Η σκηνή είναι από τον περσινό εορτασμό. Χαρείτε τα όλα. Φέτος λέγεται ότι θα συμμετάσχει και ο ίδιος ο Ζορό, ντυμένος Παρμενίων, που θα θυσιάσει με το αυθεντικό σπαθί του Φιλίππου, σε βωμό που θα στηθεί κάτω από τα αχαμνά του Βουκεφάλα, μία εκατόμβη χοίρων, υπέρ υγείας.