Η Ώρα των Λύκων

Πολλοί ίσως να κουμπώθηκαν ακούγοντας τις δηλώσεις του Πρωθυπουργού, του υπουργού Αλογοσκούφη, και του Διοικητή της Τράπεζας της Ελλάδας Προβόπουλου ότι η πατρίδα μας δεν κινδυνεύει από τη διεθνή χρηματοοικονομική κρίση και το επαπειλούμενο κραχ στην Αμερική. Είναι απόλυτα φυσιολογικό να συμβαίνει αυτό σε μία χώρα που οι πολίτες νιώθουν το αναξιόπιστο κράτος ως εχθρό που στήνει παγίδες για να επιβάλλει πρόστιμα, από την εθνική οδό μέχρι την εφορία.
Ιδιαίτερα όταν αυτό γίνεται αδιαλείπτως, ανεξάρτητα από κυβερνήσεις, στη χώρα που οι εμπειρίες των πολιτών είναι παροιμιώδεις. Από το στρατό που όλοι κοιμούνται στη σκοπιά αλλά πάντα ένας την πληρώνει, μέχρι την οικονομία που, το έτος 2000 ο τότε υπουργός εθνικής οικονομίας, παρότρυνε τους πολίτες να τζογάρουν στο χρηματιστήριο και μόλις αυτό κατέρρευσε άρχισε να λέει για τους μικροεπενδυτές "ας πρόσεχαν".
Στη χώρα, που η σημερινή κυβέρνηση ώθησε με νόμο τους πολίτες να επενδύσουν σε μονάδες παραγωγής ενέργειας από φωτοβολταϊκά στοιχεία, δίνοντας κίνητρα, δημοσιεύοντας μάλιστα το τιμολόγιο πώλησης στη ΔΕΗ, και μετά ξαφνικά κατάργησε την διαδικασία αδειοδότησης, γιατί, "ήταν πολλές οι αιτήσεις". Ουσιαστικά γιατί έτσι γούσταρε, θέτοντας όλους αυτούς τους πολίτες που πίστεψαν την κυβέρνηση και επένδυσαν στην προοπτική των ήπιων μορφών ενέργειας, σε ένα γαϊτανάκι εξόδων και αδιεξόδων, επειδή η συνετή διοίκηση δεν μπορούσε να καλύψει το πλάνο των επιδοτήσεων για τις αιτήσεις που υποβλήθηκαν.
Με αυτά τα δεδομένα της αναξιοπιστίας πως μπορεί κανείς να πιστέψει ότι δεν υπάρχει πρόβλημα για την ελληνική οικονομία τη στιγμή που καταρρέει το σύμπαν.

Και όμως, η ιστορία που μπορεί να επαναλαμβάνεται άλλοτε ως τραγωδία και άλλοτε ως φάρσα αποδεικνύει ότι στην παρούσα φάση έχουν απόλυτο δίκιο οι καθησυχαστές της κοινής γνώμης! Το ποστ επιχειρεί να προσεγγίσει το θέμα με μία αναδρομή στα στοιχεία από την μεγάλη κρίση του προηγούμενου αιώνα. Οι ομοιότητες είναι πραγματικά εντυπωσιακές σε βαθμό που σοκάρουν.

Την 19η Οκτωβρίου (!!!) 1929 η Γουώλ Στρητ συγκλονίστηκε από ένα σοκ απότομης πτώσης όλων των αξιών κατά 40 με 60%. Πέντε εκατομμύρια τίτλοι άλλαξαν χέρια σε μία ημέρα. Την επομένη και για 3-4 ημέρες η πτώση σταμάτησε. Την 24η Οκτωβρίου όμως ήρθε η καταστροφή. Πολλές τράπεζες και επιχειρήσεις χρεοκόπησαν αυθημερόν. Ήταν το μεγάλο κραχ. Η κρίση κράτησε τρία χρόνια και τα πρώτα σημάδια ανάκαμψης φάνηκαν στα μέσα του 1932. Από το 1929 έως το 1931 φαλίρισαν 7.200 (!) τράπεζες και τραπεζικά γραφεία. Πάνω από οκτώ εκατομμύρια άνεργοι συμπλήρωσαν την εικόνα μίας οικονομίας όπου τόκοι, μερίσματα, ενοίκια, μισθοδοσίες και λοιπές υποχρεώσεις δεν πληρώνονταν. Πενήντα εκατομμύρια πολίτες αντιμετώπισαν την οικονομική εξαθλίωση. Τα παραπάνω στοιχεία προέρχονται από το δίτομο έργο του Γρ. Δαφνή "Η Ελλάς μεταξύ δύο πολέμων".

Στην Ελλάδα το 1929 πρωθυπουργός ήταν ο Ελευθέριος Βενιζέλος, ο οποίος επέστρεψε στην πολιτική με τις εκλογές του Αυγούστου του 1928 μετά από πέντε χρόνια αποχής. Ο Βενιζέλος της τετραετίας 1928 - 1932 δεν είναι ο επαναστάτης του Θερίσου του 1905, ούτε ο μεταρρυθμιστής που μεγάλωσε την Ελλάδα το 1912-13, ούτε ο μεγάλος παίκτης της διεθνής σκηνής 1916 -1920. Είναι ένας ηλικιωμένος συντηρητικός πολιτικός που επιθυμεί το ρόλο του "εθνικού ηγέτη". Στα πλαίσια αυτά διαχειρίστηκε τις συνέπειες από την εγκατάσταση των προσφύγων και ταυτόχρονα επιχειρήθηκε η προσέγγιση με την Τουρκία όταν προώθησε την (άγνωστη στους πολλούς) ιδέα της "ελληνοτουρκικής συνομοσπονδίας" θάβοντας για πάντα το όραμα της Ελλάδας "των δύο ηπείρων και των πέντε θαλασσών".

Στην οικονομία η ισοτιμία της δραχμής ήταν "κλειδωμένη" με την αγγλική λίρα. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα την οικονομική σταθερότητα μέχρι το 1931. Έτσι την τριετία 1928-1931 δεν παρατηρούνται ανεργία, νομισματική αστάθεια, πληθωριστικά φαινόμενα, ανισοσκελείς προϋπολογισμοί. Η κρίση στην Ελλάδα είναι ανύπαρκτη(!!!). Το δημόσιο χρέος την ίδια περίοδο μειώθηκε κατά 11% ενώ η βιομηχανική ανάπτυξη παρουσίασε αύξηση 82% σε σχέση με το 1922. Σε αυτή την αξιοθαύμαστη ευφορία, αποτέλεσμα και των προστατευτικών επιλογών μετά την Μικρασιατική Καταστροφή, τα ελληνικά χρεόγραφα στα διεθνή χρηματιστήρια εμφάνιζαν ανοδικές τάσεις το πρώτο εννεάμηνο του 1931 ενώ οι εκθέσεις των διεθνών οργανισμών σημειώνουν πολύ κολακευτικά σχόλια για την ελληνική οικονομία.

Η σύνδεση της δραχμής με την αγγλική λίρα φαινόταν ότι λειτουργούσε ευεργετικά έως τον Σεπτέμβριο του 1931 που η Μεγάλη Βρετανία ένιωσε τα "απόνερα" της κρίσης. Μέχρι τότε τα πράγματα πήγαιναν αρκετά καλά για την βρεταννική οικονομία που άντεχε. Όμως το 1931 τα στοιχεία καταγράφονται απελπιστικά: τρία εκατομμύρια άνεργοι και έλλειμμα προϋπολογισμού 170 εκατομμύρια λίρες. Η εργατική κυβέρνηση Μακντόναλντ παραιτήθηκε και σχηματίσθηκε κυβέρνηση εθνικής ενότητας που την Κυριακή 20 Σεπτεμβρίου 1931 αποφάσισε την εγκατάλειψη του "χρυσού κανόνα" (gold standard), δηλαδή την αποσύνδεση της λίρας από τον χρυσό για να αντιμετωπίσει τις πιέσεις που ασκούνταν στο βρετανικό νόμισμα που υποχωρούσε συνεχώς.

Αυτό επέφερε καταστροφικές συνέπειες στην ελληνική οικονομία. Έτσι, στην Ελλάδα της αιώνιας παράδοξης ισορροπίας, το 1932 που στον υπόλοιπο κόσμο φαίνονταν ήδη τα σημάδια της ανάκαμψης, ο Βενιζέλος αντιμετωπίζει τεράστια οικονομικά προβλήματα(!!!). Ενώ εκλιπαρεί για δάνειο από το εξωτερικό η χώρα σαρώνεται από απεργίες και συγκρούσεις. Ο διοικητής της τράπεζας της Ελλάδος Αλεξ. Διομήδης υποχρεώθηκε σε παραίτηση από τον ίδιο τον Βενιζέλο, το χρηματιστήριο Αθηνών έκλεισε επ' αόριστον και τα αποθέματα σε χρυσό και συνάλλαγμα εξανεμίστηκαν. Είναι η εποχή που οι κερδοσκόποι θησαυρίζουν. Αποφασίστηκαν άμεσα μέτρα προστασίας της οικονομίας: Η δραχμή υποτιμήθηκε και επιβλήθηκε αναγκαστική κυκλοφορία του νομίσματος, καταργήθηκε η αγορά συναλλάγματος και ανακοινώθηκε αναστολή πληρωμής για το σύνολο των κρατικών δανείων και των τόκων. Η οικονομία οδηγήθηκε στην αυτοτέλεια με την στενή εποπτεία του κράτους. Οι παραπάνω δράσεις αποτέλεσαν την πρώτη προσπάθεια οργάνωσης της ελληνικής οικονομίας που με την κατάρρευση των εξαγωγών των αγροτικών προϊόντων (κυρίως της σταφίδας και του καπνού) οδήγησαν στην δημιουργία ενός ιδιόμορφου ελληνικού καπιταλισμού που απευθυνόταν πλέον στην εσωτερική αγορά. Η αστική τάξη που διαμορφώθηκε στις συνθήκες του μεσοπολέμου διατήρησε τα ποιοτικά της χαρακτηριστικά για πολλά χρόνια. Επιπροσθέτως η παρουσία των προσφυγικών πληθυσμών χρωμάτισε την ελληνική κοινωνία με ένα εξαθλιωμένο προλεταριάτο που διεκδικούσε δυναμικά τα δικαιώματά του.

Στο πολιτικό επίπεδο οι συνέπειες ήταν ραγδαίες. Την Πρωτομαγιά του 1932 ο Βενιζέλος ομολογεί το αδιέξοδο και καλεί το αντίπαλο λαϊκό κόμμα σε στη συγκρότηση "οικουμενικής κυβέρνησης". Ο Τσαλδάρης αρνείται γιατί δεν επιθυμεί να βγάλει τα κάστανα από τη φωτιά και να χρεωθεί την κρίση(!!!). Ο Βενιζέλος παραιτείται εγκαινιάζοντας μία περίοδο αστάθειας για τη χώρα που κυβερνούν βραχύβιες κυβερνήσεις. Στις αμέσως επόμενες εκλογές του Σεπτεμβρίου του 1932 και του Μαρτίου του 1933 παρατηρήθηκε μία σημαντική αύξηση των κομμάτων της αριστεράς. Σαν συνέπεια του αδιεξόδου του αστικού πολιτικού κόσμου εμφανίζεται μοιραία το σενάριο της δικτατορίας. Είναι η περίοδος που στην Ευρώπη κερδίζει συνεχώς έδαφος ο φασισμός. Ο Πλαστήρας μάλιστα εμφανιζόταν ως ένθερμος οπαδός του...Μουσολίνι προκαλώντας την οργή του Βενιζέλου. Τελικά ο "Μαύρος Καβαλάρης" προχωρά μόνος του στο κίνημα στις 6 Μαρτίου 1933, την επομένη των εκλογών! Παρά το γεγονός ότι το κίνημα πετυχαίνει, ο Βενιζέλος το υπονομεύει, και έτσι παραδίδεται η εξουσία μέσα σε μία μέρα στον Οθωναίο ο οποίος μετά από τέσσερις ημέρες παραδίδει στον Τσαλδάρη που θα παραμείνει πρωθυπουργός έως τον Οκτώβριο του 1935. Απίστευτη κατάσταση! Σε αυτό το πλαίσιο ένας νέος διχασμός πλανάται με απειλές εμφυλίου πολέμου. Κορυφαίο γεγονός είναι η απόπειρα δολοφονίας του Βενιζέλου στην Κηφισιά, τον Ιούνιο του 1933.

Τα γεγονότα ωστόσο οδήγησαν στο αποτυχημένο βενιζελικό κίνημα και στην απόταξη των βενιζελογενών αξιωματικών το 1935, στην επάνοδο του βασιλιά με τις ευλογίες (!!!) του Βενιζέλου ο οποίος πέθανε την επόμενη χρονιά (Μάρτιο του '36) στο Παρίσι, στην εξέγερση των εργατών της Θεσσαλονίκης τον Μάη του '36 και κατέληξαν στην επιβολή της φασιστικής δικτατορίας του Ιωάννη Μεταξά μετά το πετυχημένο κίνημα της 4ης Αυγούστου 1936, ως απάντηση στον "βενιζελοκομμουνισμό". Μία δικτατορία που έμεινε στην ιστορία σαν ένα σκληρό και βίαιο καθεστώς και η μοναδική πραγματικά φασιστική εμπειρία της χώρας. Μία περίοδος εξαιρετικά μεγάλης έντασης και αντιφάσεων που εκτονώθηκε με μία εθνική συμφορά, τον εμφύλιο του 1946, αφού ο παγκόσμιος πόλεμος ανέβαλε απλώς την σύγκρουση όπως πολύ εύστοχα παρατήρησε ο ιστορικός Anthony Beevor.

Καθώς φαίνεται, η Ελλάδα πράγματι μπορεί να μείνει ανεπηρέαστη από τη διεθνή οικονομική κρίση όπως μας διαβεβαιώνουν οι σοφοί εμπειρογνώμονες και η πολιτική ηγεσία της χώρας, αλλά όταν έρθει η κρίση εδώ, τα πράγματα μπορεί να ολοκληρωθούν με ιλαροτραγικές καταστάσεις που περιγράφονται με ελληνοπρεπή εμβατήρια του ύφους "Γιατί χαίρεται ο κόσμος και χαμογελά πατέρα..." αποτελώντας όμως την ετεροχρονισμένη αλλά πραγματική ώρα των λύκων, που θα αποδείξει ότι, όλες οι διαβεβαιώσεις έχουν αξία μόνο την στιγμή που δίνονται...